Wie kies je voor klimaat en biodiversiteit?

We lichten kort de speerpunten uit van de partijprogramma’s van de grotere partijen die meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023.

Onder de overzichtstabel vind je de standpunten van de verschillende partijen per onderwerp.

Legenda overzichtstabel

Standpunt heeft positief effect op klimaatverandering.Standpunt heeft negatief effect op klimaatverandering.
Standpunt is deels wenselijk, deels onwenselijk voor het klimaat.Geen standpunt of onbekend.
100% klimaatneutraal in 2030 oranje oranje oranje rood oranje onvermeld rood groen oranje oranje rood rood oranje onvermeld onvermeld
Concreet en actief beleid verduurzamen (huur)woningen oranje groen groen rood oranje oranje rood groen groen groen rood oranje oranje oranje oranje
Gaswinning in heel Nederland afschalen oranje groen groen rood onvermeld onvermeld rood groen groen groen rood onvermeld onvermeld rood oranje
Concreet, snel en rechtvaardig afbouwplan fossiele subsidies onvermeld groen groen onvermeld oranje groen rood groen groen groen rood onvermeld oranje onvermeld oranje
Oprichting energiecoöperaties aanmoedigen en meer slagkracht verlenen groen groen groen onvermeld groen onvermeld rood groen groen groen onvermeld onvermeld onvermeld groen groen
Niet-duurzame bouwmaterialen aan banden en gebruik duurzame, circulaire en bio-based materialen stimuleren groen groen groen rood groen onvermeld rood groen groen groen rood oranje rood oranje groen
Huidige en toekomstige problemen elektriciteitsnetwerk actief bestrijden groen groen groen onvermeld onvermeld onvermeld onvermeld groen groen groen rood onvermeld onvermeld oranje oranje
Concrete groene én rechtvaardige industriepolitiek groen groen groen rood groen oranje rood groen groen groen rood oranje onvermeld oranje oranje
Serieuze krimp luchtvaart en uitstoot giftige stoffen aan banden rood groen groen rood groen groen rood groen groen groen rood oranje rood oranje oranje
Serieuze inzet op energiebesparing: 50% minder energieverbruik in alle sectoren in 2030 oranje groen groen rood oranje rood rood groen groen oranje rood rood oranje rood oranje
Concreet actieplan opleiden technische mensen voor energietransitie groen onvermeld groen onvermeld groen onvermeld oranje groen oranje oranje groen rood onvermeld oranje oranje
0% BTW groente en fruit onvermeld groen onvermeld groen onvermeld groen oranje groen groen rood onvermeld onvermeld oranje groen onvermeld
Inzetten op eitwittransitie met bijv. een duurzaamheidsheffing op vlees rood groen onvermeld rood onvermeld onvermeld rood groen groen groen onvermeld onvermeld rood rood oranje
Krimp veestapel rood groen groen rood onvermeld onvermeld rood groen groen groen rood onvermeld onvermeld rood groen
Verbod op landbouwgif, schadelijke pesticiden; minder kunstmest oranje groen groen onvermeld oranje onvermeld onvermeld groen groen groen onvermeld rood onvermeld oranje oranje
Inzet op natuurinclusieve en regeneratieve landbouw onvermeld groen groen rood onvermeld oranje rood groen groen groen rood oranje onvermeld rood oranje
Waterpeil in veengebieden omhoog onvermeld groen groen onvermeld groen onvermeld onvermeld groen groen groen onvermeld onvermeld onvermeld groen onvermeld
Actief beleid om natuur en biodiversiteit te herstellen, behouden en bevorderen oranje groen groen onvermeld oranje oranje rood groen groen groen rood rood rood rood oranje

  • VVD: Nee, klimaatneutraal in 2050.
  • PvdD: Ja
  • GroenLinks/PvdA: Nee, klimaatneutraal in 2040. In 2035 is de elektriciteitssector klimaatneutraal, de industrie en de rest van de samenleving volgen in 2040.
  • CDA: Nee, wordt niet vermeld. Klimaatbeleid moet vooral realistisch blijven.
  • D66: Nee, klimaatneutraal in 2040.
  • SGP: Nee, de 49% CO₂-reductie in 2050 lijkt al moeilijk haalbaar.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, geen concreet doel genoemd wat betreft klimaatneutraliteit/CO₂-reductie.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Nog geen concreet standpunt over geformuleerd.
  • PVV: Nee, terugtrekken uit het VN-Klimaatakkoord; klimaatwet intrekken.
  • ChristenUnie: 60% CO₂-reductie in 2030, uiterlijk 2050 klimaatneutraal.
  • BBB: Geen duidelijk standpunt over geformuleerd, maar in 2050 CO₂-neutraal is een enorme opgave.
  • Bij1: Ja, Nederlandse netto uitstoot van broeikasgassen wordt 0 in 2030.
  • Forum voor Democratie: Nee, het Parijsakkoord en het Klimaat- en Energie-akkoord worden opgezegd.
  • Volt: Nee, klimaatneutraal in 2040.
  • JA21: Nee, het Klimaatakkoord wordt opgezegd.
  • Denk: Nee, klimaatneutraal in 2050.

  • VVD: We vragen corporaties en verhuurders woningen te verduurzamen. Iedereen die in een slecht-geïsoleerde huurwoning woont, kan hier melding van maken bij de gemeente. De gemeente verplicht verhuurders een maandelijkse huurkorting te geven, totdat maatregelen zijn genomen de woning te isoleren. Woningeigenaren blijven de vrijheid houden om hun huis al dan niet te verduurzamen. We leggen geen nieuwe verplichtingen op. We maken sommige investeringen in verduurzaming van de eigen woning aftrekbaar van het eigenwoningforfait. We onderzoeken de mogelijkheden om een bespaargarantie in te voeren.
  • PvdD: Er komt een duidelijk plan voor verduurzaming van de woningvoorraad met afrekenbare doelen. De woningvoorraad is in 2030 energieneutraal. We laten daken niet langer onbenut. Zonnepanelen op gebouwen worden de norm. Alle nieuwbouwwoningen worden voorzien van zonnepanelen en/of een groen dak en bij nieuwbouw wordt een eigenregenwateropslag verplicht, zoals in België al het geval is.
  • GroenLinks/PvdA: Ja, er komt een grootschalig isolatie-offensief om woningen te verduurzamen en de energierekening te verlagen. Er worden extra middelen vrijgemaakt om te investeren in zonnepanelen op daken van huurwoningen en koopwoningen van mensen met een laag inkomen.
  • CDA: Alle corporatiewoningen met een slecht energielabel moeten voor 2030 zijn verbeterd. Gemeenten krijgen een rol in het wijk-voor-wijk aanpakken van isolatie en verduurzaming van particuliere woningen. We geven voorrang aan kwetsbare wijken, zodat die inwoners niet zelf van alles hoeven uit te zoeken en eerder oordeel hebben van een lagere energierekening. We zetten meer in op coöperatieve initiatieven waarbij buurtgenoten samen aan de slag gaan.
  • D66: D66 wil een Nationaal Isolatieoffensief opstarten. Dat doen we door massaal en versneld woningen te kunnen verduurzamen. We starten bij de huishoudens die het meest last hebben van tochtige woningen en hoge energieprijzen. We stimuleren de verduurzaming van koopwoningen via alles-in-één verduurzamingstrajecten. Huurders waarvan de huisbaas weigert om te verduurzamen, krijgen via het initiatiefrecht de mogelijkheid zelf een verduurzamingsplan in te dienen. Er is een breed scala aan subsidiemogelijkheden voor verduurzaming en isolatie. Huishoudens moeten beter worden ondersteund, zodat het verduurzamen van de woning eenvoudiger wordt.
  • SGP: De SGP wil meer budget voor en inzet op grootschalige isolatie en verduurzaming van huizen en kantoorpanden bijvoorbeeld. Gebouw gebonden financiering en goedkope leningen zijn een belangrijke voorwaarde hiervoor.
  • SP (Socialistische Partij): Wij gaan met een oorlogsaanpak de energierekening van huishoudens structureel verlagen. Dit doen wij met een isoleringsoffensief, het collectief plaatsen van zonnepanelen op huurwoningen en beter onderhoud van woningen. Zo verlagen wij de energiekosten en pakken wij de stijgende woonlasten aan.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Het verduurzamen van woningen is van belang om de energielasten van huishoudens te beperken en om de aarde goed achter te laten voor volgende generaties. De nationale opbrengst van de veiling van CO₂-rechten voor de gebouwde omgeving (ETS2), die leidt tot een stijging van de energierekening van met gas verwarmde woningen, moeten met voorrang worden besteed aan de isolatie van huurwoningen.
  • PVV: Nee, geen miljardenverspilling aan zinloze klimaathobby’s, maar meer geld voor onze mensen.
  • ChristenUnie: In de bestaande bouw wordt jaarlijks in een wijkgerichte aanpak een ambitieus, realistisch aantal woningen voorzien van een duurzame warmteoplossing. Het Nationaal Isolatieprogramma helpt mensen de komende jaren hun huis te verduurzamen. Dat maakt het mogelijk om op een gegeven moment te voldoen aan een duurzaamheidsnorm. Bij nieuwbouw gaat het om energiebesparing, gasvrij bouwen én om klimaatbestendigheid. Dat betreft de omgang met water en het voorkomen van hittestress. Gemeenten krijgen meer mogelijkheden om te sturen op klimaatbestendigheid. Het Rijk komt met een gerichte aanpak voor verduurzaming van VvE’s en regelt dat besluitvorming in VvE’s om te verduurzamen eenvoudiger wordt.
  • BBB: De laagste inkomens hebben het meeste last van de hoge energieprijzen en mensen met lage inkomens wonen vaak in sociale huurwoningen. Daarom zetten we samen met de corporatiesector en overige eigenaren van sociale huurwoningen in, op een versnelling van de verduurzaming van sociale huurwoningen.
  • JA21: Nee, we stoppen met de ‘operatie aardgasvrij’ à gemiddeld 40.000 euro per woning voor rekening van de eigenaar, huizen en bedrijven niet gedwongen van het gas.
  • Volt: Nederland moet in 2040 klimaatneutraal zijn. Daarom willen we hoge duurzaamheidseisen stellen aan woningen en gebouwen. We passen bouwstandaarden aan zodat vanaf 2030 alle nieuwbouw voldoet aan net-zero emissie. We willen dat de rijksoverheid regie neemt op de aanleg van warmtenetten. We hervormen de subsidies voor verduurzaming. Niet de bewoner, maar de overheid moet de kosten voor isolatie voorschieten. Volt wil gebouwgebonden leningen met lage rentes voor mensen die hun huis willen verduurzamen door onder ander de regeling Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) uit te breiden.
  • Denk: Mensen worden geholpen met een lagere energierekening door beter te isoleren. Warmteprojecten om van het gas af te gaan wordt niet met een verplichting afgedwongen en de rekening komt niet bij de huurders terecht.
  • Forum voor Democratie: Nee, we gaan huishoudens en ondernemers niet opzadelen met stijgende energiekosten vanwege absurde ‘duurzaamheidseisen.’

  • VVD: We stoppen met de gaswinning in Groningen. We versnellen de veilige gaswinning op de Noordzee.
  • PvdD: We stoppen met olie- en gaswinning op land en op zee. Er worden geen (nieuwe) vergunningen afgegeven, ook niet bij Ternaard in de Waddenzee. De gaskraan in Groningen gaat definitief dicht, en blijft dicht.
  • GroenLinks/PvdA: Ja, er komt een wettelijk verbod op het aanboren van nieuwe gasvelden en de gaswinning in Groningen en de Waddenzee stopt per direct, evenals oliewinning in Schoonebeek.
  • CDA: Nee, niet genoemd.
  • D66: De gaswinning in Groningen stopt per 1 oktober 2024 definitief. Dit leggen we wettelijk vast. Ook overige gaswinning op land wordt afgebouwd. Er worden geen vergunningen meer gegeven voor gaswinning onder de Waddenzee, ook niet bij Ternaard, en we onderzoeken de mogelijkheid om bestaande winning versneld te stoppen.
  • SGP: Nee, niet vermeld. Richting het jaar 2050 moet het gebruik van fossiele brandstoffen zoveel mogelijk afgebouwd worden, daarvoor geen concrete visie over de invulling hiervan.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, niet genoemd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Het gasverbruik zal de komende jaren geleidelijk dalen. In de overgangsfase moet de overheid langetermijncontracten faciliteren voor de import van gas en LNG om de gasprijs te stabiliseren. Daarnaast moeten kleine velden op de Noordzee (niet de Waddenzee) in exploitatie worden genomen. Dit gas komt beschikbaar voor de leveringszekerheid van Nederlandse huishoudens. Vergunningen worden maximaal tot 2040 afgegeven. Ook de productie van groen gas moet daarnaast worden opgeschaald.
  • PVV: Nee, kolen- en gascentrales blijven open. Geen Gronings gas, maar meer en snellere gas- en oliewinning op de Noordzee, géén export van Nederlands gas.
  • ChristenUnie: De ChristenUnie wil zo snel mogelijk naar een energievoorziening op basis van alleen duurzame bronnen. Zelfs in de meest optimistische scenario’s wordt de komende jaren nog steeds olie en gas gebruikt. Aangezien deze fossiele brandstoffen in de Noordzee kunnen worden gewonnen, moet het onder strikte natuurbeschermingsregels mogelijk blijven om naar olie en gas te boren op de Noordzee (niet op de Waddenzee). Dat is te verkiezen boven de winning van schaliegas elders. Zodra dit niet meer nodig is voor eigen gebruik of er sprake lijkt te zijn van onomkeerbare schade aan de natuur, wordt de winning direct stopgezet.
  • BBB: Voor een bijdrage aan het klimaat en het einde van het gebruik van fossiele brandstoffen is het dus van belang dat we de transitie naar duurzame energie maken. Tijdens deze transitie zullen we geen fossiele energiebronnen uitfaseren zolang betaalbare duurzame alternatieven nog niet beschikbaar zijn.
  • Volt: Er worden geen nieuwe vergunningen meer afgegeven voor olie- en gasboringen en het openen van nieuwe kolenmijnen. Dit betekent ook dat er geen nieuwe boringen in de Noordzee en Waddenzee toegestaan worden. In 2035 wordt Nederlandse elektriciteit zonder aardgas opgewekt. We zorgen dat het verbruik van aardgas in Nederlandse elektriciteitscentrales tussen nu en 2035 elk jaar afneemt.
  • JA21: Putten niet dichten, stikstofinjecties voor bodemstabilisatie realiseren en op een verantwoord en bescheiden niveau doorgaan met de gaswinning in Groningen. Andere gasvoorraden op eigen grondgebied benutten, onder meer met een snelle intensivering van gaswinning op de Noordzee.
  • Denk: Nee, niet genoemd, kolencentrales sluiten we wel zo snel mogelijk.
  • Forum voor Democratie: Het aardgasverbod per direct opheffen. Ruimhartige compensatie getroffenen in Groningen, doorgaan met gaswinning.

  • VVD: Nee, niet genoemd.
  • PvdD: Er komt een ambitieus afbouwplan voor fossiele brandstoffen waarbij de industrie als eerst wordt aangepakt. We nemen hier in ieder geval in op dat we stoppen met vervuilende, energieslurpende sectoren, zoals kunstmestproductie en gangbare sierteelt.
  • GroenLinks/PvdA: Ja, de fossiele subsidies bouwen we zo snel mogelijk af. Voor de zware industrie komt er een ambitieuzere en effectievere CO₂-heffing, zodat zij een eerlijke prijs gaan betalen voor hun uitstoot. De gratis rechten op vervuiling die nu nog aan de industrie en de luchtvaart worden gegeven, stoppen we. Er komt een eerlijke en effectieve energiebelasting.
  • CDA: Via bindende en wederkerige maatwerkafspraken met de grootste vervuilende bedrijven en een combinatie van normeren, beprijzen en subsidiëren, reduceren we structureel het gebruik van fossiele brandstoffen en bouwen zo aan een duurzame economie van de toekomst.Volume tarifering en belastingvoordelen worden voor grote industriële energiegebruikers getrapt afgeschaft.
  • D66: We bouwen fossiele subsidies en vrijstellingen zo snel mogelijk af, zodat duurzame investeringen ook de rendabele investeringen worden. In plaats van fossiele subsidies willen wij subsidies en fiscale voordelen beschikbaar maken voor innovatie en opschaling van nieuwe, schone technieken. We werken in Europees verband naar een gelijk tarief in de energiebelastingen. Voor fiscale vrijstellingen die internationaal geregeld zijn, zoals voor scheepvaart en luchtvaart, neemt Nederland samen met Europa het voortouw om deze af te bouwen.
  • SGP: Nee, niet genoemd.
  • SP (Socialistische Partij): Subsidies aan fossiele energiebedrijven zetten wij zo snel mogelijk stil. Als er belastinggeld naar vergroening van bedrijven gaat, moet dit altijd leiden tot publieke zeggenschap. Er komt een CO₂-heffing die alle vervuilende bedrijven gaan betalen, zonder vrijstellingen. De energiebelasting gaat omhoog voor grootgebruikers en omlaag voor huishoudens en het mkb.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): De nationale ‘fossiele subsidies’ die grote bedrijven ontvangen in de vorm van vrijstellingen en degressieve tarieven in de energiebelasting willen we in Europees verband afbouwen.
  • PVV: Nee, niet genoemd.
  • ChristenUnie: Grote bedrijven gaan voortaan evenveel energiebelasting betalen als huishoudens. Daarbij houden we rekening met de Europese CO₂-prijs die deze bedrijven moeten betalen. Voor huishoudens betekent dit dat de belasting op energie omlaaggaat. Ook andere fiscale voordelen die leiden tot extra broeikasgasemissies, ook wel fossiele subsidies genoemd, schaffen we af. Milieuvervuiling gaat steviger belast worden, bijvoorbeeld met een NOx-heffing voor de industrie.
  • BBB: Nee, niet genoemd.
  • Volt: We starten direct met het beëindigen van fossiele subsidies, in Nederland én in de EU. Op dit moment besteedt Nederland miljarden aan fossiele vrijstellingen en subsidies aan vervuilers. We schaffen alle uitzonderingen op de energiebelasting af – zoals de verlaging van de belasting op aardgas en elektriciteit voor grootverbruikers.
  • JA21: Nee, niet genoemd.
  • Denk: Grootverbruikers in de commerciële sector gaan een hogere energiebelasting en opslag duurzame energie betalen, zodat ze een extra prikkel krijgen om minder CO2 uit te stoten.
  • Forum voor Democratie: Nee. Stoppen met nastreven van CO2-reductiedoelen bij energieopwekking; doorgaan met gebruik conventionele brandstoffen.

  • VVD: We maken het makkelijker om energiecoöperaties te starten. Dit doen we door wet- en regelgeving eenvoudiger te maken.
  • PvdD: Er komen goedkope leningen en (fiscaal) goede regelingen voor het opwekken en opslaan van energie op wijkniveau. Coöperatief eigendom wordt gestimuleerd en de subsidieregeling coöperatieve energieopwekking (SCE) wordt uitgebreid.
  • GroenLinks/PvdA: Ja, obstakels voor de oprichting van energiecoöperaties nemen we weg. Dit doen we onder andere door: subsidies voor energiecoöperaties te verbreden van de opwek van elektriciteit naar andere energie-gerelateerde activiteiten, energiecoöperaties fiscaal gunstig te behandelen en ze een plek te geven in relevante wetgeving en beleidsplannen en door energiecoöperaties aandacht te geven bij aanbestedingen en tenders vanuit de overheid.
  • CDA: Vanuit onze visie op een sterke samenleving zien we een belangrijke rol voor energiecoöperaties, niet alleen voor de opwekking van energie maar bijvoorbeeld ook voor een gezamenlijke buurtbatterij.
  • D66: We maken het delen van energie mogelijk en stimuleren lokaal eigenaarschap, bijvoorbeeld via energiecoöperaties.
  • SGP: Nee, niet genoemd.
  • SP (Socialistische Partij): Niet expliciet genoemd. Energie is een basisvoorziening. Daarom gaan we energiebedrijven weer nationaliseren of lokaal zelf organiseren. Zodat we de energierekening kunnen verlagen en zeggenschap hebben over het investeren in schone energie.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): We steunen het vormen van lokale energiecoöperaties voor kleinschalige energieopwek in wijken, dorpen en op bedrijventerreinen.
  • PVV: Nee, niet genoemd.
  • ChristenUnie: We willen toe naar een lokaal vormgegeven energiesysteem van volledig hernieuwbare energie. Energiecoöperaties brengen de energietransitie dichter bij de burger. De ChristenUnie investeert in de ondersteuning van deze energiecoöperaties. We willen dat lokale participatie in duurzame energieprojecten wordt gestimuleerd, waarbij ten minste vijftig procent lokaal eigenaarschap het uitgangspunt is.
  • BBB: We willen burgers en ondernemers actief betrekken bij de verduurzaming. Dit kan bijvoorbeeld door het oprichten van lokale energiecoöperaties, waar burgers gezamenlijk investeren in duurzame warmte en koude projecten, zon op dak initiatieven, buurtbatterij etc.
  • Volt: We stimuleren mogelijkheden om goedkope eigen energie op te slaan in woonwijken door middel van buurtbatterijen en energiecoöperaties. We passen huidige knellende wet- en regelgeving hierop aan.
  • JA21: Nee.
  • Denk: Nee, niet vermeld.
  • Forum voor Democratie: Nee, we stoppen met de plaatsing van windturbines, zonneparken en biomassacentrales, en gaan door met centrale fossiele verbranding en investeren in kernenergie, dus dan is er geen lokale opwek nodig.

  • VVD: De huizen die we bouwen moeten op een snelle en schone manier worden gebouwd. Daarom stimuleren we het gebruik van biobased bouwmaterialen. We houden vast aan het doel van 50% circulariteit in 2030 en 100% circulariteit in 2050. Dit doen we bijvoorbeeld door het stimuleren van biobased bouwen, circulair slopen en een bijmengverplichting voor bio- en gerecyclede plastics. Ook geven we circulariteit een grotere plaats in aanbestedingen.
  • PvdD: We bouwen circulair en natuurinclusief. Er wordt zo veel mogelijk gebruikgemaakt van natuurlijke, hernieuwbare en gerecyclede materialen. Deze natuurlijke materialen moeten op een verantwoorde manier worden geteeld en geoogst en mogen niet leiden tot natuurverlies of ecologische schade. We gebruiken geen dierlijke bouwmaterialen.
  • GroenLinks/PvdA: Ja, de milieuprestatie-eis voor nieuwbouw en grootschalige verbouwingen scherpen we aan. Daarnaast stellen we een maximum aan de hoeveelheid CO₂-uitstoot van bouwmaterialen die worden gebruikt voor nieuwbouw, en we scherpen de eisen daarvoor periodiek aan. In het bouwbesluit wordt opgenomen dat nieuwbouw altijd wordt voorzien van zonnepanelen en/of groene daken.
  • CDA: Een duurzaam huis betekent ook duurzaam bouwen en isoleren. We introduceren een norm voor een minimumaandeel bouwen met biobased-materialen (als hennep, vlas en lisdodde) en vergroten het aandeel biobased-isoleren van woningen.
  • D66: In 2030 willen we 50 procent minder grondstoffen gebruiken; in 2050 zijn we helemaal circulair. We stimuleren circulair en biobased bouwen. Hierbij streven we naar het verankeren van innovatieve en duurzame bouwtechnieken in de bouwsector, waarbij bijvoorbeeld zo weinig mogelijk materialen worden gebruikt, materialen optimaal hergebruikt worden en biobased alternatieven standaard worden.
  • SGP: We streven naar circulariteit: het verantwoord omgaan met grondstoffen, materialen en energie.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, niet genoemd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): We willen de toepassing van biobased grondstoffen, duurzaam hout en gerecyclede materialen in nieuwbouw stimuleren.
  • PVV: Nee, niet genoemd.
  • ChristenUnie: Bij renovatie en nieuwbouw wordt zoveel mogelijk circulair en bio-based gebouwd. Dat stimuleert een zuiniger gebruik van materialen. De ChristenUnie wil dit ondersteunen en waar nodig ook ‘banken’ instellen waar materialen voor hergebruik worden in- en verkocht.
  • BBB: BBB is voorstander van natuurinclusief bouwen en het gebruik van circulaire en plantaardig geproduceerde bouwmaterialen, denk aan hout, maar ook vlas, riet en ander bouwmateriaal dat uitermate geschikt is voor de bouw van duurzame, nieuwe woningen.
  • Volt: We bouwen circulair, duurzaam en snel. Dit doen we door vol in te zetten op biobased bouwen met lokaal geproduceerde bouwmaterialen. Waar mogelijk bouwen we modulair en prefab. We stimuleren en creëren ruimte voor innovatie en lokale initiatieven om de revolutie naar biobased bouwen en het gebruik van CO₂-negatieve materialen te versnellen.
  • JA21: Nee.
  • Denk: Nee, DENK wil géén duurzaamheidseisen die nieuwe woningbouw in de weg staan. Wij gaan regelgeving hierop kritisch bezien.
  • Forum voor Democratie: Nee, stoppen met onnodige duurzaamheidseisen die de prijzen opdrijven. Ook stoppen met subsidies voor “verduurzaming”, die uiteindelijk alsnog moeten worden opgebracht door de belastingbetaler.

  • VVD: We versnellen de uitbreiding van het elektriciteitsnet. Daarvoor maken we gebruik van de mogelijkheden van de Crisis- en herstelwet. Ten tweede gaan we waar mogelijk en verstandig, nationaalmaatschappelijk prioriteren zodat de schaarse ruimte zo goed mogelijk wordt benut. Ten derde vergroten we de regie van de overheid op de locaties en aansluiting voor zonen windenergie, waterstofproductie en vormen van energieopslag zodat het elektriciteitsnet maximaal wordt ontlast. Tot slot geven we ondernemers meer opties om zelf een aansluiting te regelen of om, al dan niet in groepsverband, tegen betaling minder elektriciteit te gaan verbruiken als er te weinig transportcapaciteit is.
  • PvdD: Door volop in te zetten op energiebesparing en decentrale energiesystemen wordt de opgave een stuk minder groot. We maken scherpe keuzes welke sectoren wel en welke geen onderdeel kunnen zijn van een duurzame samenleving en dus gebruik kunnen maken van het elektriciteitsnet. We verzwaren (inter)nationale, regionale en lokale elektriciteitsnetten. Daarnaast zetten we in op efficiënt gebruik van het net door pieken te voorkomen en het elektriciteitsnet zo veel mogelijk dag en nacht te gebruiken.
  • GroenLinks/PvdA: Ja, er komt een gerichte crisisaanpak van het overbelaste elektriciteitsnet d.m.v. verzwaring, prioritering en innovatieve oplossingen.
  • CDA: Nee, niet genoemd.
  • D66: Netcongestie is nu het grootste probleem op het elektriciteitsnetwerk. Dit vereist actie. Het Actieplan Netcongestie wordt met kracht doorgezet. Uitbreiding en slimmer benutten van het elektriciteitsnetwerk heeft de hoogste prioriteit. Daarnaast zal het actieplan moeten worden uitgebreid met onorthodoxe maatregelen, waaronder onder andere snellere vergunningsprocedures, prijsdifferentiatie om elektriciteitsgebruik te sturen en/of flexibel gebruik.
  • SGP: Nee, niet genoemd.
  • SP (Socialistische Partij): Niet heel expliciet genoemd. We investeren in schone energie o.a. door uitbreiding van windparken op zee, zonnepanelen op alle geschikte daken, aardwarmte en investeringen in een toekomstbestendige energie-infrastructuur voor elektriciteit en groene waterstof, met opslagcapaciteit voor de (tijdelijk) overtollige elektriciteit.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Het energienetwerk moet worden verzwaard met het oog op de voortgaande elektrificatie van huishoudens en het bedrijfsleven, zowel (inter)nationaal als regionaal. Op het tempo en de volgorde van investeringen moet meer landelijke en provinciale regie komen. Om de tariefstijging als gevolg van de forse investeringen in netverzwaring voor burgers en bedrijven te beperken, besteden we de opbrengsten van de verkoop van het Duitse deel van Tennet (deels) aan dit doel.
  • PVV: Nee, niet genoemd.
  • ChristenUnie: Met een toenemend aandeel duurzame energie is regie nodig op de benodigde opslagcapaciteit voor een stabiel elektriciteitssysteem. We willen hernieuwbare opwekking koppelen aan de grootschalige industriële energievraag, en meer gebruik maken van slimme apparaten en het elektrisch wagenpark. Projecten die de energietransitie bevorderen en het elektriciteitsnet ontlasten, zoals waterstofproductie en batterijen, krijgen een veel lager nettarief.
  • Netbeheerders moeten zonder belemmeringen kunnen investeren in noodzakelijke netverzwaringen. Als de kosten hiervoor niet gedekt kunnen worden door nettarieven, kan de overheid geld bijstorten, mits daar aandelen tegenover staan. Voor netbeheerders moet het mogelijk worden om niet meer van first come first serve uit te gaan, maar om prioriteit te geven aan aanvragen van essentiële sectoren.
  • BBB: Een van de eerste en belangrijkste aandachtspunten van de nieuwe minister van Economische Zaken en Klimaat zal de netcongestie zijn. Een Rijkscoördinator voor netcongestie brengt o.a. duidelijk in beeld hoe de wachttijden per gebied zich ontwikkelen, zodat bedrijven weten wanneer ze aan de beurt zijn en welke maatregelen waar worden genomen. We lossen de netwerkproblemen voor elektriciteit zo snel mogelijk op. We maken slimmer gebruik van het netwerk en capaciteit. Samenwerken en delen van infrastructuur is hier cruciaal.
  • Volt: Het elektriciteitsnet is vol en moet verzwaard worden. Daarom helpen we netbeheerders om sneller uit te breiden door te sturen op innovatie en automatisering, samenwerking en snellere vergunningverlening. Daarnaast stimuleren we netbeheerders om de bestaande infrastructuur optimaal te benutten door aan te sturen op dynamisch belasten, flexibele contracten en energieopslag. Verder moeten er pilots komen om te onderzoeken welke impact het heeft als de bestaande infrastructuur structureel hoger belast wordt.
  • JA21: JA21 begint direct met het opstellen van een strategisch plan voor de uitrol van laadfaciliteiten voor de bouwlogistiek, goederenvervoer en binnenlandse vaart en het oplossen van problemen met netcongestie. JA21 wil daarom geen elektrificatie zolang de netcongestie niet is opgelost.
  • Forum voor Democratie: Nee, niet vermeld
  • Denk: Nee, niet vermeld.

  • VVD: We zetten de groene industriepolitiek door. We zetten daarom de maatwerkafspraken door en breiden ze waar mogelijk uit. Om zeker te zijn dat de reductie in de industrie behaald wordt, verlengen we de marginale CO₂-heffing tot 2040. Daarbij stellen we als voorwaarde dat de infrastructuur op tijd gereed is. Ook met sectoren binnen het zogenaamde zesde cluster maken we bindende afspraken over hoe zij gaan verduurzamen, naar voorbeeld van de glastuinbouw.
  • PvdD: We maken scherpe keuzes over welke sectoren wel en welke geen onderdeel kunnen zijn van een duurzame samenleving. Onnodige energieslurpende sectoren zoals de gangbare sierteelt en de kunstmestindustrie worden afgebouwd. De industrie bespaart energie door een combinatie van een lagere vraag naar nieuwe producten in bepaalde sectoren, elektrificatie van processen, minder en efficiënter gebruik van grondstoffen, inzet van groene waterstof, meer hergebruik en recycling.
  • GroenLinks/PvdA: In 2040 is er geen netto CO₂-uitstoot meer in de industrie. Er komt een concreet tussendoel voor de elektrificatie van de industrie. Subsidies zijn voortaan weggelegd voor bedrijven die aantonen dat zij een plek hebben in de groene economie van de toekomst. Dat doen ze door concrete afspraken te maken over het terugdringen van CO₂-uitstoot, stikstof en giftige stoffen, en over hun impact op het oppervlaktewater en de bodem, hetgeen gemonitord wordt door een onafhankelijke instantie. Samen met onze buurlanden bouwen we aan een Noordwest-Europese waterstofhub. We gaan het gebruik van chemische stoffen door bedrijven beter reguleren. In het grondstoffenbeleid komt het afzien van producten voorop te staan, gevolgd door intensiever gebruik (delen), verbetering van de materialen efficiëntie, verlenging van de levensduur, hergebruik, reparatie en recycling.
  • CDA: We kiezen voluit voor groene industriepolitiek. We beginnen met het bouwen van de infrastructuur die nodig is om negatieve emissies (het onttrekken van CO₂ aan de atmosfeer) te realiseren en benutten daarvoor in ieder geval de locatie van één van de kolencentrales die in 2030 geen kolen meer mogen verbranden. We investeren meer in onderzoek en innovatie met betrekking tot groene technologie, ook door bedrijven, om ons verdienvermogen veilig te stellen. Dat gaat om technologieën zoals groene chemie, waterstof, synthetische brandstoffen, betere windmolens, efficiëntere CO₂ vrije opslag en flexibiliteit, negatieve emissies en kleine modulaire kernreactoren.
  • D66: We helpen industriële bedrijven om te verduurzamen met maatwerkafspraken. Deze worden tot nu toe alleen gemaakt met de grootste uitstoters. Wij verbreden deze aanpak naar regionale industriële bedrijven. We stimuleren de productie van groene waterstof in Nederland, maar zien ook een grote rol voor de import van waterstof voor Nederland en Europa. We investeren in een waterstofnetwerk op land en op de Noordzee. Het gebruik van groene waterstof wordt genormeerd, stapsgewijs naar 100 procent en gestimuleerd door een lager belastingtarief. We willen een circulair industrieplan waarin duidelijke keuzes worden gemaakt over ruimte, verhoging van de verwerkingscapaciteit, steun vanuit de overheid en normering.
  • SGP: Bij verduurzaming van de industrie en de energievoorziening speelt het Europese emissiehandelssysteem een belangrijke rol. Die CO₂-prijs moet omhoog. Eenzijdige nationale heffingen en andere maatregelen die het onze bedrijven onnodig moeilijk maken, moeten voorkomen dan wel vergezeld worden van gerichte financiële steun voor verduurzaming. Als we sterker willen staan tegenover grote spelers als China, India en Rusland, is een in Europa gecoördineerde voedsel- en industriepolitiek noodzakelijk.
  • SP (Socialistische Partij): CO₂-uitstoot moet wereldwijd teruggedrongen worden en dat kan alleen maar door de vervuilende industrie aan te pakken. De overheid geeft hier invulling aan door een regionaal spreidingsbeleid van overheidsinstanties en een nieuwe industriepolitiek.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Wij geloven dat op de fundamenten van de oude maakindustrie een nieuwe economie kan ontstaan, waarbij we minder of geen nieuwe grondstoffen nodig hebben en vooral gebruikmaken van biobased en hergebruikte materialen. We werken aan een circulaire economie door het modulair en reparabel ontwerpen van producten te stimuleren; dit wordt onderdeel van het innovatiebeleid.
  • PVV: Nee
  • ChristenUnie: De overgang naar een duurzame industrie vraagt een nieuwe afweging welke industrie bij Nederland past. Net zoals in de naoorlogse periode komt er daarom een heldere industrievisie. We steunen het Europese plan om versneld de uitstootrechten voor broeikasgassen in het emissiehandelssysteem in 2040 naar nul af te bouwen (in plaats van in 2050). Om de industrie te laten bijdragen aan het voorkomen van klimaatverandering voeren we diverse maatregelen in, zoals een verpakkingsbelasting, NOx-heffing, aanscherping van de raffinaderijvrijstelling en een verlenging en aanscherping van de CO₂-heffing. Daar tegenover staat dat de ChristenUnie 300 miljoen euro extra beschikbaar stelt aan de industrie om de overstap van fossiele naar duurzame productiemethoden te realiseren.
  • BBB: We voeren een ambitieuze industriepolitiek in, ter ondersteuning van die sectoren en bedrijven waarmee we in Nederland wereldwijd vooroplopen. We willen, waar dit op lange termijn rendabel is, de aanleg van lokale warmtenetten stimuleren, waarbij restwarmte van bijvoorbeeld industrieën, datacenters en afvalverwerkers wordt gebruikt om woningen en bedrijven te verwarmen, echter ook geo- en aquathermie.
  • Volt: Volt wil een slimme en competitieve Europese industriepolitiek waarbij strategisch gekozen wordt welke industrieën de EU wil stimuleren. In 2030 zijn we volledig gestopt met de verkoop van verbrandingsmotoren. Naast hernieuwbare energie en kernenergie is waterstof een belangrijke energiedrager in de CO₂-neutrale energiemix waar Volt naar streeft. Veel processen in de industrie of mobiliteit die met (groene) elektriciteit niet haalbaar zijn, kunnen worden opgevangen met waterstof. Volt zet in op groene waterstof en wil daarom de financiering van transport en productie daarvan uitbreiden.
  • JA21: Inzetten op en het bevorderen ondersteunen van schone innovatie op het gebied van vervoer en industrie, ruim baan geven aan nieuwe schone energiebronnen. Wie zegt dat hij zich om het klimaat bekommert en CO₂ wil reduceren maar tegelijkertijd tegen kernenergie is, heeft anno 2023 allang geen geloofwaardig verhaal meer.
  • Denk: Nee, niet genoemd.
  • Forum voor Democratie: Nee, niet genoemd.

  • VVD: Nee, we houden vast aan de hervormingsplannen van de luchthaven. In deze plannen houden we oog voor vrachtvluchten. Als vliegtuigen stiller en schoner worden, kan Schiphol groeien. Om de overlast voor omwonenden van Schiphol terug te dringen, zorgen we ervoor dat er een nachtsluiting komt.
  • PvdD: De luchtvaart krijgt een omvang die past binnen de grenzen van klimaat, leefomgeving en veiligheid. Nederland kiest voor de noodzakelijke krimp van de luchtvaart. Er komt een progressieve vliegtaks voor consumenten. De belasting wordt hoger naarmate je vaker vliegt. Lelystad Airport en vliegveld Twente gaan niet open voor commerciële vluchten. Maastricht Aachen Airport, Groningen Airport Eelde en Rotterdam The Hague Airport sluiten. Hier ontstaat ruimte voor woningen en natuur. Er komt een verbod op korte vluchten tot 750 kilometer waar de trein een goed alternatief is. Privévliegtuigen worden verboden.
  • GroenLinks/PvdA: De luchtkwaliteitsnormen van de Wereldgezondheidsorganisatie worden wettelijk verankerd. We gaan de luchtvaart verplichte normen opleggen ten aanzien van geluidsoverlast en de uitstoot van stik- en (ultra)fijnstof. De Nederlandse luchtvaart krijgt een CO2-plafond dat jaarlijks daalt in lijn met maximaal 1,5 graad opwarming van de aarde. We voeren een progressieve tickettax in die oploopt naarmate mensen meer vliegen. We stoppen met vluchten binnen 750 kilometer waarvoor snelle internationale treinen een alternatief zijn en ook voor commerciële nachtvluchten is geen plaats meer. Het aantal vluchten op Schiphol gaat verder omlaag. Lelystad Airport gaat dicht. Onrendabele vliegvelden worden niet langer overeind gehouden. Er komt een maximaal aantal vluchten op Rotterdam The Hague Airport.
  • CDA: De vervuiler betaalt ook in de luchtvaart. Privéjets en hun passagiers die uitsluitend Schiphol gebruiken als overstap, gaan ook vliegbelasting betalen. Andere belastingen regelen we Europees, te beginnen bij het heffen van accijns op kerosine. De economische waarde van de luchtvaart moet in harmonie komen met mens en milieu. Daarom krimpt Schiphol naar 440.000 vluchten, komt er geen vierde aanvliegroute en maken we een einde aan de nachtvluchten, ook aan de randen van de dag. Lelystad Airport gaat definitief niet open.
  • D66: We maken vliegen op kortere afstand, in businessclass en privé-vluchten duurder. We stoppen met de nachtvluchten vanaf Schiphol en Lelystad Airport gaat definitief niet open. Om de overlast en de gezondheidsschade voor omwonenden van Schiphol terug te dringen, pleit D66 voor een nachtsluiting van Schiphol tussen 23.00 en 7.00 uur. Voor alle luchthavens ontwikkelen we duidelijke en handhaafbare normen op het gebied van geluid, milieu-impact, uitstoot van fijnstof en zeer zorgwekkende stoffen.
  • SGP: De SGP wil een hogere belasting op vliegen, en minder vluchten, om te beginnen in de nachtelijke uren en op zondag.
  • SP (Socialistische Partij): We eisen dat vliegen minder vervuilend wordt, onder meer door synthetische kerosine te gebruiken en elektrisch taxiën verplicht te stellen. We voeren een kerosinebelasting in om de luchtvaartsector te prikkelen tot verduurzaming. Om de werkdruk voor werkers te verlichten en hinder in de omgeving te beperken, moet het aantal vluchten ook omlaag. Vliegreizen over korte afstanden mogen niet meer goedkoper zijn dan reizen per trein met dezelfde bestemming. Lelystad Airport gaat niet open en er komen geen nieuwe aanvliegroutes voor Schiphol. De hubfunctie van Schiphol moet worden afgebouwd. Er komt een verbod op het vliegen met privéjets. We stoppen onmiddellijk met nachtvluchten zoals al toegezegd door Schiphol maar niet uitgevoerd. We kijken kritisch naar de noodzaak van het uitbreiden dan wel inkrimpen van andere regionale vliegvelden, zoals Maastricht Aachen Airport en vliegveld Eindhoven.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Schiphol ontwikkelt zich binnen strakke lokale normen voor geluid en luchtkwaliteit tot een internationaal knooppunt voor trein/luchtvaart. We herbeoordelen kritisch hoeveel vluchten er echt nodig zijn voor het behoud van de ‘netwerkkwaliteit’. We steunen het voornemen van Schiphol om ’s nachts geen vluchten meer toe te staan. De voorkeursbeslissing voor een vierde naderingsroute wordt heroverwogen in het licht van het voorgenomen plafond van 452.500 vluchten, de doelen voor milieu- en omgevingskwaliteit en de regionale ambities op het gebied van woningbouw. We betrekken omwonenden en maatschappelijke organisaties actief bij het verdere herstel van de balans tussen vliegverkeer en leefkwaliteit. Lelystad Airport gaat niet open voor de commerciële burgerluchtvaart.
  • PVV: Mainport Schiphol is een prachtige luchthaven; daar zijn we trots op. Schiphol mag dus blijven groeien.
  • ChristenUnie: Op Europees niveau wordt ook gewerkt aan het verminderen van het aantal slots en meer nationale soevereiniteit in het toewijzen daarvan. Alle luchthavens krijgen een plafond voor maximale CO₂-uitstoot. We willen dat er een einde komt aan ultrakorte vluchten, zoals van Amsterdam naar Londen, Brussel of Parijs. In Europa zetten we ons in voor mogelijkheden dit te verbieden. Ook voor vliegtickets moet de werkelijke prijs worden betaald. Negatieve externe effecten zoals overlast en milieuschade moeten in de prijs van vliegtickets worden verdisconteerd. In Europees en internationaal verband maken we meer ambitieuze afspraken over een CO₂-prijs voor de luchtvaart, invoering van een kerosineaccijns en btw op vliegtickets. Regionale luchthavens gaan ’s nachts helemaal dicht. Schiphol krijgt minder ruimte voor nachtvluchten. We maken dit concreet door een vliegverbod op regionale luchthavens in te stellen tussen 23:00u en 07:00u. Er gaat definitief een streep door de opening van het nieuwe Lelystad Airport.
  • BBB: Het maximumaantal vluchten van en naar Schiphol zullen we ‘bevriezen’. Eventuele toekomstige extra vluchten op Schiphol zijn alleen mogelijk bij een toonaangevende afname van de geluidshinder en milieugebruiksruimte.  Lelystad Airport zal niet opengaan voor commercieel vliegverkeer. Of de regionale luchthavens Eelde, Eindhoven en Maastricht ruimte krijgen om te groeien laten we aan de betrokken provincies.
  • Volt: Ook de luchtvaart moet een bijdrage leveren aan het afremmen van klimaatverandering. Daarom schaffen we korteafstandsvluchten af, werken we in nationaal en Europees verband aan het terugdringen van privévluchten en gaan we vliegen meer belasten. Schiphol moet op een andere manier gaan werken; het moet meer een centrale plek worden voor verschillende soorten vervoer en beter rekening houden met de gezondheid van mens en natuur in de omgeving. We willen dat Schiphol vanaf 2026 maximaal 400.000 vluchten per jaar faciliteert en Luchthaven Lelystad gesloten blijft. Volt staat achter het verbod op privévluchten op Schiphol. We verbieden fossiele korteafstandsvluchten (tot 650 km). We zetten in op samenwerkingen met België, Frankrijk en Duitsland om het aanbod van alternatief vervoer te versnellen.
  • JA21: JA21 wil Lelystad Airport zo snel mogelijk open hebben. Niet alleen is het zonde om de investeringen van ruim 214 miljoen euro verloren te laten gaan, de openstelling is tevens een economische impuls voor de regio Lelystad en kan Schiphol ontlasten waar nodig. JA21 wil ook de hubfunctie van Schiphol behouden, zonder geforceerde krimp.
  • Denk: Nee, vliegen geeft mensen vrijheid en de mogelijkheid om andere landen te bezoeken. Dit moet mogelijk blijven. Schaf daarom de vliegtaks af. Behoud ook het intercontinentale lijnennetwerk. DENK wil vluchten naar landen buiten Europa behouden.
  • Forum voor Democratie: Nee, we starten het aanlegtraject voor een nieuwe luchthaven in de Noordzee. Tot die tijd krijgt Schiphol alle ruimte om haar cruciale economische rol te blijven vervullen.

  • VVD: We zetten in op innovatieve technieken die voor meer energiebesparing zorgen.
  • PvdD: In 2030 gebruikt Nederland 50% minder energie ten opzichte van 1990.Er komt een nationaal plan energiebesparing. Grootverbruikers moeten verplicht een energiebesparingsplan inleveren. De energiebesparingsplicht voor bedrijven wordt strenger gehandhaafd en de terugverdientijd wordt verlengd.
  • GroenLinks/PvdA: De energiebesparingsplicht, die bedrijven en instellingen wettelijk verplicht om alle energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder uit te voeren, wordt aangescherpt tot een terugverdientijd van elf jaar. In aanvulling op de generieke energiebesparingsplicht komen er bindende besparingsdoelen per sector. Naast handhaving zal worden ingezet op het ondersteunen en aanjagen van het midden- en kleinbedrijf om de gevraagde besparing te realiseren.
  • CDA: We gaan extra aandacht besteden aan energiebesparing. De rente op een energiebespaarlening voor lage en middeninkomens bij het Nationaal Warmtefonds blijft 0%, zodat mensen zonder spaargeld ook aan de slag kunnen.
  • D66: Energie die we niet gebruiken, hoeven we ook niet te produceren, transporteren en betalen. Daarom wil D66 een expliciet en ambitieus doel voor energiebesparing per sector.
  • SGP: Om ervoor te zorgen dat onze energievoorziening ook op de langere termijn kan blijven draaien, zijn investeringen nodig in onderwijs, innovatie, energiebesparing, grootschalige energieopslag (met zo min mogelijk schaarse grondstoffen) en verbreding van de energiemix.
  • SP (Socialistische Partij): Niet expliciet benoemd, er komt wel een isolatieoffensief voor woningen.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Door minder energie te verbruiken, dalen de kosten voor huishoudens en bedrijven en daalt de CO₂-uitstoot. Er moet een nationaal programma energiebesparing komen. Voor slecht geïsoleerde woningen moet een lagere huurprijs gaan gelden.
  • PVV: Nee, we willen SDE++ en andere klimaatsubsidies schrappen.
  • ChristenUnie: De ChristenUnie wil inzetten op zowel energiebesparing als elektrificatie. We verstevigen de handhaving van de energiebesparingsplicht onder de Wet milieubeheer en ondersteunen bedrijven om het grote aanwezige besparingspotentieel te verzilveren. De ChristenUnie stelt jaarlijks 200 miljoen euro extra beschikbaar voor het Nationaal Isolatie Programma. Dit helpt burgers energie te besparen. Grote afnemers worden gestimuleerd om te elektrificeren, mits daar voldoende capaciteit voor op het net is.
  • BBB: Er valt nog veel energiewinst te behalen met het isoleren van woningen. 1,5 mln woningen kennen nog een energielabel E, F of G. De gemaakte prestatieafspraken met woningcorporaties verbreden we naar private verhuurders waar de woningen met bovengenoemde labels nog ongeveer 20% van de woningvoorraad vertegenwoordigen.
  • JA21: We zetten in op een isolatie-offensief: vol inzetten op het isoleren van woningen; dé effectieve weg naar een lagere energierekening. Er komt geen warmtepompplicht per 2026.
  • Volt: De energiebesparingsplicht die nu al geldt voor bedrijven wordt uitgebreid naar verhuurders van woningen. We maken budget beschikbaar voor uitvoeringsorganisaties om de energiebesparingsplicht te handhaven.
  • Denk: Mensen worden geholpen met een lagere energierekening door woningen beter te isoleren. Verder niet genoemd.
  • Forum voor Democratie: Nee, er is geen klimaatcrisis, dus besparing is ook niet nodig.

  • VVD: We werken samen met Europese universiteiten en maken gerichte keuzes, zodat onderzoeksgeld meer gaat naar bijvoorbeeld technisch, medisch en bèta-onderzoek. Het is van groot belang dat we mensen opleiden voor beroepen waar onze arbeidsmarkt ook echt behoefte aan heeft. Er komt een periodieke arbeidsmarkttoets in het hoger beroepsonderwijs. Beroepsopleidingen in het mbo en hbo met weinig kans op een baan krijgen een numerus fixus of zetten we stop.
  • PvdD: Er is een groot tekort aan menskracht voor de duurzame transitie. Daarom bieden we aantrekkelijke omscholingstrajecten, coaching en andere vormen van persoonlijk maatwerk aan voor de vele groene banen en zinvolle banen die een duurzame samenleving te bieden heeft.
  • GroenLinks/PvdA: Om scholieren goed voor te bereiden gaan we ze al in het primair onderwijs interesseren in technologie en techniek, zodat zij meer dan nu het geval is gaan kiezen voor technische vervolgstudies. Hier maken we structureel middelen voor beschikbaar. Mensen die hun baan zien veranderen of verdwijnen krijgen recht op een nieuwe baan met behoud van inkomen. Met een persoonlijk ontwikkelingsbudget en een omscholingsfonds maken we het makkelijker voor mensen om zich gedurende hun loopbaan te laten om- of bijscholen.
  • CDA: De succesvolle aanpak van de tekorten aan instroom in opleidingen voor techniek en zorg moet de norm zijn en niet een experiment blijven. Wat werkt bij het Techniekpact en bij de publiek-private mbo- en hbo-centra wordt in alle regio’s en betrokken opleidingen uitgerold. De terugloop van studenten in techniek en zorg verdient in het bijzonder aandacht; lesgeldverlaging, stagevergoedingen en afspraken met brancheorganisaties voor baangaranties zijn daarbij goede opties.
  • D66: Niet genoemd.
  • SGP: De SGP wil investeren in de sectoren zorg, ICT en techniek, waaronder de bouw, in het middelbaar beroepsonderwijs.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, niet genoemd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): We willen het beroepsonderwijs als een volwaardige beroepsroute naast de academische lijn positioneren. Dit betekent dat er een vloeiende overstap mogelijk moet zijn van het vmbo naar mbo, en van mbo/havo/vwo naar hbo en de beroepspraktijk. Samen met het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven, zowel landelijk, sectoraal als regionaal, maken we afspraken voor doelmatig en kansrijk opleiden en ontwikkelen van meer beroeps- en praktijkgerichte (Ad-)trajecten. Met de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) maken we actieplannen voor voldoende stages en leerwerkplekken.
  • PVV: Nee
  • ChristenUnie: We zorgen dat in heel Nederland techniekonderwijs beschikbaar is en blijft. Het aantal meester-gezelplaatsen wordt uitgebreid. Kostbare arbeidsmarktrelevante vmbo- en mbo-opleidingen krijgen voldoende bekostiging.
  • BBB: Er moet meer voorlichting en positieve aandacht komen voor de praktische sector binnen het onderwijs en daarom komen er meer techniek/praktijklessen op de basis- en middelbare school.
  • JA21: Aangaande het hoger onderwijs willen we bijzondere aandacht voor technische opleidingen. Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) voorspelt een jaarlijks tekort van ruim 3000 academisch geschoolde technici. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en ROA hebben recent laten zien dat voor de uitvoering van het klimaatbeleid de vraag naar ingenieurs nog verder stijgt. Het aantal afgestudeerde ingenieurs zal dus enorm toe moeten nemen om aan de vraag vanuit de maatschappij te voldoen. Het is daarom belangrijk dat meer Nederlandse studenten kiezen voor een technische opleiding. Voorts wil JA21 minimaal 3% van het BBP investeren in onderzoek & ontwikkeling (R&D) voor een sterke en innovatieve economie. De vier technische universiteiten spelen hierin een belangrijke rol.
  • Volt: De overheid gaat sterker sturen richting sectoren die te kampen hebben met grote arbeidskrachtentekorten en die van levensbelang zijn voor onze Europese samenleving en economie van de toekomst.
  • Denk: Nee, niet genoemd.
  • Forum voor Democratie: Minder algemeen vormend beroepsonderwijs. Binnen het (V)MBO praktische leerlijnen voor specifieke vakgerichte opleidingen. In de praktische leerweg focus op ontwikkeling van vaardigheden, vakmanschap en ondernemerschap.

  • VVD: Nee, niet genoemd.
  • PvdD: De btw op groente, fruit, granen, peulvruchten en noten gaat naar het nultarief.
  • GroenLinks/PvdA: Nee, niet genoemd.
  • CDA: Nee, niet genoemd.
  • D66: Om gezonde keuzes makkelijker te maken verhogen we de accijns op alcohol, tabak en suiker en schaffen we de btw op groente en fruit af.
  • SGP: Nee, niet genoemd.
  • SP (Socialistische Partij): Wij verlagen de prijzen door de BTW op voedingsmiddelen en openbaar vervoer geheel te schrappen.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Nee, niet zo genoemd. Wel willen we gezonde voeding relatief betaalbaarder maken, door ongezonde producten zoals suikerhoudende dranken zwaarder te belasten.
  • PVV: Verlaging BTW op boodschappen van 9% naar 0.
  • ChristenUnie: Het wordt makkelijker en goedkoper om voor gezond eten en drinken te kiezen, dan voor ongezonde producten. Dit doen we door de btw op groente en fruit te verlagen naar 0% en door het invoeren van een suikertaks.
  • BBB: We brengen groente en fruit onder het 0% BTW-tarief.
  • JA21: Nee, niet genoemd.
  • Volt: We belasten al het gebruik van hulpbronnen. Daarom komt er een uniform btw-tarief van 15% vast voor alle goederen en diensten. Alle uitzonderingen, inclusief het 0%-tarief en lage btw-tarief, schaffen we af.
  • Denk: Wij willen de koopkracht verbeteren door het verlagen van de btw op boodschappen, groente en fruit.
  • Forum voor Democratie: Nee, de hoge BTW verlagen van 21% naar 19% en de lage BTW verlagen van 9% naar 6%.

  • VVD: Nee, mensen met boetes en heffingen het leven zuur maken is een slechte strategie.
  • PvdD: We maken een einde aan de promotie van vlees, zuivel, eieren en vis. We stoppen allereerst met kiloknallers. De Europese miljoenensubsidies voor de promotie van vlees en andere dierlijke producten moeten worden omgezet naar promotie van een plantaardig voedingspatroon.
  • GroenLinks/PvdA: Niet expliciet een duurzaamheidsheffing genoemd maar: er wordt ingezet op dat de EU al haar beleidsinstrumenten inzet om te bouwen aan een circulair voedselsysteem dat ecologische grenzen respecteert, bodemkwaliteit en biodiversiteit verbetert, anticipeert op klimaatverandering, dierenwelzijn waarborgt, de eiwittransitie versnelt, gezond en betaalbaar voedsel biedt aan consumenten en een eerlijke beloning oplevert voor duurzame en biologische boeren.
  • CDA: Nee, niet genoemd.
  • D66: We stoppen met kiloknallers voor vlees. De btw op groente, fruit verdwijnt, een heffing op vlees en zuivel financiert dat. D66 zet zich in om kweekvlees zo snel mogelijk in de supermarkt te krijgen.
  • SGP: Nee, niet genoemd.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, niet genoemd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Nee, niet genoemd. Wel: ook stimuleren we de teelt en toepassing van plantaardig eiwit en vezelgewassen in eigen land.
  • PVV: Stop de doorgeslagen betutteldrift. De overheid kan voorlichten, maar bepaalt niet of je rookt, drinkt en wat je eet. Geen suikertaks en geen vleestaks.
  • ChristenUnie: Producten als vlees en zuivel vallen onder het (vernieuwde) reguliere btw-tarief en worden meer belast. Er is betere samenwerking nodig rond de eiwittransitie van minder dierlijke naar meer plantaardige eiwitten. Dat betekent dat samen met de verwerkende industrie naar mogelijkheden wordt gezocht om de eiwittransitie tot stand te brengen.
  • BBB: Belastingen worden op dit moment door de overheid niet alleen gebruikt om taken uit te voeren maar ook om het gedrag van burgers en de samenleving te sturen. Dat slaat zelfs zover door dat onderwerpen als vleestax en suikertax telkens weer opduiken.
  • JA21: Nee, niet genoemd.
  • Volt: Er komt een verbod op supermarktaanbiedingen op vlees. We plaatsen een heffing op kunstmest, niet-afbreekbare smeermiddelen, en belastingen op vlees, zuivel en suikerhoudende alcoholvrije dranken. De opbrengsten hiervan worden gebruikt om gebruik en productie van duurzame producten te stimuleren.
  • Denk: De mensen in het land moeten niet betutteld worden met bijvoorbeeld een belasting op plastic verpakkingen, een vleestaks, rekeningrijden of een suikertaks.
  • Forum voor Democratie: Nee, we stoppen met alle vormen van klimaatbeleid, stikstofbeleid en ‘duurzaamheid’. Geen eiwittransitie.

  • VVD: De omvang van de Nederlandse melkveehouderij wordt de maatstaf voor de kalverhouderij. Ook voor intensieve veehouderij is plek in Nederland, op voorwaarde dat er stappen gezet worden op het gebied van dierenwelzijn.
  • PvdD: Het totale aantal dieren dat in de Nederlandse veehouderij wordt gefokt en gedood, krimpt met minstens 75% in de komende 2 jaar.
  • GroenLinks/PvdA: Als gevolg van de maatregelen die D66, GroenLinks/PvdA en Volt willen nemen, zou de omvang van de veestapel zeker zo’n 30 tot 35 procent dalen, berekende het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).
  • CDA: Nee niet, genoemd.
  • D66: Nederland heeft de grootste veedichtheid van de Europese Unie, met bijna 120 miljoen landbouwdieren. Dat is enorm veel voor ons kleine land. De bio-industrie is schadelijk voor mensen, dieren en de leefomgeving. We stoppen daarom zo snel mogelijk met de grootschalige bio-industrie. De veehouderij gaat toe naar een gezonder, duurzamer en dierwaardig model, ondersteund met faciliterende en stimulerende maatregelen.
  • SGP: Nee, niet genoemd.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, niet zo genoemd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Wij kiezen voor een meer grondgebonden melkveehouderij die op regionaal niveau zo veel mogelijk circulair is en de drager is van ons weidelandschap. De omvang van de melkveestapel zal iets kleiner worden dan nu het geval is, maar zal ruimte geven voor jonge boeren om hun bedrijf duurzaam te ontwikkelen. Voor intensieve varkens-, geiten-, kalver- en kippenhouderij zal minder ruimte zijn, vanwege de grootschalige import van veevoer en afvoer van mest. Ook deze sectoren zullen meer grondgebonden en circulair moeten worden, meer moeten bijdragen aan biodiversiteit, landschap en dierenwelzijn en aan verminderde risico’s voor de volksgezondheid.
  • PVV: De PVV is glashelder: de stikstofregels moeten worden geschrapt, op z’n minst versoepeld, zodat de boeren kunnen blijven boeren.
  • ChristenUnie: De ChristenUnie streeft naar een meer extensieve en natuur-inclusieve landbouwsector, met uiteindelijk een kleinere veestapel en minder veevoer van ver, passend in de omgeving.
  • BBB: Nee, niet genoemd.
  • JA21: Nee.
  • Volt: De intensieve veehouderij past niet in een milieu- en diervriendelijke landbouw. Volt wil een verbod op megastallen. Daarnaast wil Volt voorkomen dat investeringen in technologie leiden tot verdere intensivering van de veehouderij. We werken aan grondgebonden veehouderij, waar geproduceerd wordt in balans met wat het land en omwonenden aan kunnen. Deze nieuwe vorm van boeren, garanderen we met een eerlijke prijs voor hun product, voornamelijk door Europese prijsafspraken. Er komt geen soja meer uit het regenwoud en er komt een maximaal aantal dieren per hectare. Dit getal ligt lager in de buurt van natuurgebieden.
  • Denk: Niet vermeld, vrijwillige uitkoop van veehouders is het uitgangspunt.
  • Forum voor Democratie: Nee, er is geen stikstofprobleem. Inkrimping van de veestapel is onnodig.

  • VVD: We zetten in op toelating van groene gewasbeschermingsmiddelen. Gewasbescherming is belangrijk voor het effectief bestrijden van plagen en ziekten en daarmee het voorkomen van misoogsten. We maken werk van versnelde ontwikkeling, goedkeuring en toelating van groene, nieuwe middelen met een kleine milieu-impact. Ook willen wij dat de EU toestemming geeft voor het gebruik van kunstmestvervangers.
  • PvdD: Er komt een verbod op het gebruik van landbouwgif. Aan de structurele overbemesting in Nederland komt een einde. Het injecteren van mest wordt verboden, evenals het gebruik van kunstmest. De huidige bemesting gaan we verregaand vervangen door compost en groenbemesters.
  • GroenLinks/PvdA: Om natuur, klimaat en grondstoffen te sparen, dringen we het gebruik van kunstmest terug, zo nodig met een heffing op kunstmest. De recycling van fosfaat en andere nutriënten uit rioolwaterzuiveringsslib wordt verplicht. We steunen een voortvarende aanpak binnen de EU en voeren een nationale heffing op schadelijke bestrijdingsmiddelen in, waarvan de opbrengst wordt gebruikt om boeren te helpen minder chemische middelen te gebruiken. Zowel de landbouw als overheden en particulieren stoppen met het gif glyfosaat.
  • CDA: De uitspoeling van landbouwchemicaliën, meststoffen en industriële chemicaliën, ook via lozing en de lucht, naar oppervlaktewater wordt waar mogelijk beperkt.
  • D66: Het gebruik van gif wordt zoveel mogelijk teruggebracht om te voorkomen dat dit ons ecosysteem belast. Er komt een investeringsimpuls voor geïntegreerde gewasbescherming, ook voor kleine gewassen, zodat de afhankelijkheid van chemische middelen afneemt. De toepassing van organische reststof wordt makkelijker. CO₂-intensieve kunstmest wordt daarmee vervangen door natuurlijke varianten.
  • SGP: De SGP wil dat er voldoende gewasbeschermingsmiddelen beschikbaar blijven. Bij de beoordeling van deze middelen moet meer oog zijn voor de mogelijkheden van geïntegreerde gewasbescherming en de beschikbaarheid van alternatieven. Ook streven we naar een nieuwe derogatie voor vaste mest en kunstmestvervangers.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, niet genoemd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): De sierteelt moet de komende jaren stevige stappen zetten op het terugdringen van pesticidengebruik en de vervanging door middelen die vriendelijker zijn voor insecten en minder risico voor de volksgezondheid opleveren. We zien erop toe dat de toelatingscommissie van gewasbeschermingsmiddelen (Ctgb) de gebruikte middelen, de combinaties en concentraties hiervan kritisch en onafhankelijk blijft volgen. In de akkerbouw is duurzaam bodemgebruik leidend. We steunen de sector bij innovaties om met minder water, energie, meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen een goede productie te halen.
  • PVV: Nee.
  • ChristenUnie: We stimuleren boeren om in te zetten op alternatieve gewassen, strokenteelt en rotatie, zodat minder pesticiden nodig zijn. Beperk het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Om de chemische gewasbeschermingsmiddelen in ons oppervlaktewater en grondwater te verminderen, worden verplichtende afspraken gemaakt, bij voorkeur in Europa. De productie en het gebruik van kunstmest dragen bij aan de stikstof-disbalans in de agrarische sector. Het produceren van kunstmest kost ook nog eens veel energie. Daarom streven weernaar het gebruik van kunstmest in de akkerbouw te vervangen door groenbemesters, meer vlinderbloemige (eiwit)gewassen in het bouwplan, dierlijke mest en reststromen als maaisel.
  • BBB: BBB wil snellere toelating van duurzame groene gewasbeschermingsmiddelen met een laag risico, inzet op evenwichtsbemesting, ambitieuze en gelijke minimumstandaarden voor dierenwelzijn, en een systeem met erkenning in de hele EU om duurzame producten eerlijk te kunnen vergelijken.
  • JA21: Nee, niet genoemd.
  • Volt: Geïntegreerde bestrijding van ziekten en plagen (integrated pest management) maakt de teelt van gezonde gewassen zo duurzaam mogelijk en wordt daarom de norm. De voordelen voor mens en natuur zijn talrijk: geen, of een minimale, afhankelijkheid van chemische gewasbeschermingsmiddelen, verbetering van natuur en biodiversiteit, vermindering van pesticidenresten op voedsel, minder kans op resistentie van ziekteverwekkers tegen pesticiden en lagere teeltkosten. Ons doel is om een toekomstbestendige landbouw te creëren waar kunstmest en krachtvoer niet of nauwelijks meer een rol spelen. De afbouw van kunstmest en krachtvoer willen we wettelijk en via belastingmaatregelen realiseren.
  • Denk: Niet vermeld.
  • Forum voor Democratie: Niet vermeld.

  • VVD: Nee, niet genoemd.
  • PvdD: Diverse, natuurinclusieve en regeneratieve landen tuinbouw worden de norm, zoals biologisch, permacultuur, agrobosbouw (de combinatie van landbouw en bosbouw op hetzelfde perceel) en agro-ecologische systemen. Gangbare boeren en tuinders worden geholpen met de omschakeling naar deze duurzame vormen van voedselproductie.
  • GroenLinks/PvdA: We stimuleren kennisontwikkeling over biologische, natuurinclusieve, diervriendelijke, gifvrije kringlooplandbouw en maken deze kennis beter toegankelijk voor koplopers en boeren die willen omschakelen. Met subsidies stimuleren we de omschakeling naar duurzamere vormen van landbouw, zoals biologische landbouw en natuurinclusieve kringlooplandbouw en activiteiten als voedselbossen, voedselgemeenschappen en korte ketens rond steden en dorpen. We richten een Nationale Grondbank op die bij bedrijfsbeëindiging het recht op eerste koop krijgt van grond en dieren- en emissierechten, waarna dit verpacht wordt aan boeren om bijvoorbeeld een voedselgemeenschap te starten of voor natuurinclusieve landbouw.
  • CDA: Nee, niet zo genoemd.
  • D66: We brengen kringlooplandbouw in de praktijk. We helpen boeren de omslag te maken en we stellen met een Kringlooplandbouwwet de basisbeginselen en kaders hiervoor vast. Hierbij pakken we de verschillende uitdagingen en problemen integraal aan. Nederland gaat inzetten op grondgebondenheid om kringlopen te sluiten en om importafhankelijkheid van kunstmest en veevoer te verminderen.
  • SGP: Er moet werk gemaakt worden van een ecologisch en economisch duurzaam verdienmodel, behoud van goede landbouwgronden, bodemvruchtbaarheid en voldoende zoet water en haalbare verduurzaming.
  • SP (Socialistische Partij): We waarderen boeren die op een duurzame manier ons land van voedsel voorzien. Voor een andere landbouw zullen we meer, in plaats van minder, boeren nodig hebben. We stimuleren de overstap van intensieve landbouw naar biologische landbouw.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): In de veeteelt zetten we verdere stappen richting een toekomstige landbouw, die meer in evenwicht is met de omgeving. In de akkerbouw is duurzaam bodemgebruik leidend. We steunen de sector bij innovaties om met minder water, energie, meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen een goede productie te halen.
  • PVV: Nee.
  • ChristenUnie: De landbouw wordt circulair ingericht: we maken stappen naar een kringlooplandbouw die zich eveneens beweegt binnen planetaire grenzen. De EU wil met haar Green Deal en van boer tot bord-strategie de landbouw verduurzamen en klimaatneutraal maken. Kringlooplandbouw past daarin. We willen een sluitende kringloop van mest, gewas, voer, voedsel en restproducten bij voorkeur op lokaal niveau. Daarom streven we ernaar het gebruik van kunstmest in de akkerbouw te vervangen door groenbemesters, meer vlinderbloemige (eiwit)gewassen in het bouwplan, dierlijke mest en reststromen als maaisel.
  • BBB: Nee, niet genoemd.
  • JA21: Nee.
  • Volt: Volt ziet een toekomst voor biologische en natuurinclusieve landbouw waarin de boer en de natuur elkaar versterken. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit vormen we om tot het ministerie van Voedsel, Natuur en Biodiversiteit. Volt wil de onterechte tegenstelling tussen landbouw en natuur opheffen door de ecologie en ons voedselsysteem centraal te stellen. We zetten niet in op innovaties die de omschakeling naar biologische en natuurinclusieve landbouw tegenwerken. De circulaire landbouw wordt naast voedselvoorziening, ook belangrijk voor de bouw- en industriesector. We moeten toewerken naar een zo veel mogelijk natuurinclusieve en grondgebonden landbouwcyclus, waarin gewassen zo efficiënt mogelijk verwerkt worden in de keten. We maken het makkelijker voor boeren om hun huidige vergunning om te zetten van intensief naar extensief, zodat ze nu al kunnen starten met verduurzamen. Daarmee versnellen we de transitie naar extensieve landbouw.
  • Denk: Nee, niet genoemd.
  • Forum voor Democratie: Nee, grondgebonden veehouderij stimuleren door vermindering van de regelgeving.

  • VVD: Niet genoemd
  • PvdD: Het gebruik van de bodem wordt gebaseerd op de grondsoort en het natuurlijke waterpeil (functie volgt bodem en peil), in plaats van andersom. Zo zal in veenweidegebieden, bij een natuurlijk grondwaterpeil dat veel hoger ligt, overgeschakeld moeten worden naar natte teelten, of worden weilanden teruggegeven aan de natuur. Dit is essentieel om bodemdaling tegen te gaan.
  • GroenLinks/PvdA: Ja, in de veenweidegebieden voorkomen we de oxidatie van het veen en daarmee bodemdaling en CO₂-uitstoot door een hoger waterpeil.
  • CDA: Bij goed bodem- en waterbeheer hoort ook een verantwoord waterpeilbeheer. Was in het verleden “peil volgt functie” de richtlijn nu gaat het steeds vaker volgens het principe “functie volgt peil”.
  • D66: We verhogen het grondwaterpeil in veenweidegebied en rondom Natura 2000-gebieden.
  • SGP: Nee, niet genoemd.
  • SP (Socialistische Partij): Nee, niet genoemd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Niet genoemd.
  • PVV: Nee.
  • ChristenUnie: Het watersysteem, wordt opnieuw ingericht en klimaatbestendig gemaakt door het water in de winter vast te houden en het grondwaterpeil waar mogelijk te verhogen.
  • BBB: Door grondwaterpeilen regionaal aan te passen, hergebruik van water te stimuleren en waar mogelijk oude watergangen in te zetten, kunnen we water langer vasthouden in de bodem.
  • JA21: Nee.
  • Volt: We verhogen het waterpeil in stappen, daar waar het nodig is om de natuur te beschermen en CO₂ op te slaan in het veen.
  • Denk: Nee, niet genoemd.
  • Forum voor Democratie: Nee, niet genoemd.

  • VVD: We kiezen ervoor om de natuur snel te herstellen, en te komen tot een structurele daling van de stikstofuitstoot en neerslag op natuurgebieden. We zorgen voor effectief en actief natuurbeheer. Dat is nodig voor bescherming van onze inheemse biodiversiteit en ter voorkoming van schade en grote natuurbranden. Boeren krijgen de kans om hun verdienmodel te versterken met agrarische natuur en landschapsbeheer. We stimuleren weidevogelbeheer door boeren, waarvan de grutto als nationale vogel het symbool is.
  • PvdD: Er komt veel meer natuur! Versnipperde natuurgebieden worden met elkaar verbonden. De oorspronkelijke Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een netwerk van aaneengesloten natuurgebieden, wordt uiterlijk in 2027 alsnog gerealiseerd. Ook buiten de aangewezen natuurgebieden versterken we de biodiversiteit. Natuurgebieden die bijna onomkeerbaar zijn aangetast, worden met voorrang hersteld en zo veel mogelijk verbonden met andere natuurgebieden. Landschappen worden insect- en diervriendelijk ingericht om een ecologisch netwerk van leefgebieden en corridors te creëren.
  • GroenLinks/PvdA: Uiterlijk in 2030 is de trend van achteruitgang van de biodiversiteit gekeerd. We houden vast aan het doel om de stikstofuitstoot in 2030 te halveren. In 2050 is voor alle soorten de gunstige staat van instandhouding behaald. Dat doen we door beschermde natuurgebieden aan elkaar te verbinden en door bufferzones om deze gebieden heen te creëren.  Boeren die zich inzetten voor natuurbescherming en herstel worden beloond. We breiden teeltvrije zones voor de landbouw uit om water en natuur beter te beschermen en stimuleren boeren om in die teeltvrije zones te werken aan bloemrijke randen, natuurvriendelijke oevers of herstel van landschapselementen.
  • CDA: Er moet voldoende geld komen voor natuurbeheer en het herstel van biodiversiteit. Hier heeft zowel de leefomgeving als de boer zelf belang bij. Aan behoud en herstel van groene coulisse- en heggenlandschappen geven we prioriteit boven de aanleg van nieuwe natuur. Dit geldt ook voor andere lokale en regionale specifieke landschapskenmerken.
  • D66: Er komt een bindend internationaal akkoord voor biodiversiteit: een akkoord van Parijs voor de natuur. We bouwen dus verder aan het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework. D66 wil maatregelen treffen om in 2030 ten minste 20 procent van alle land- en zeegebieden te herstellen. In 2050 zullen alle ecosystemen in goede staat hersteld zijn. Daarbij geldt ook dat er geen verslechtering mag optreden.
  • SGP: Rentmeesterschap vraagt om verdere verduurzaming, verlaging van ongewenste verliezen naar het milieu en verhoging van de (agro)biodiversiteit.
  • SP (Socialistische Partij): De uitstoot van stikstof en stikstofverbindingen, die schadelijk zijn voor onze gezondheid, voor de bodem- en waterkwaliteit en voor de biodiversiteit, moet worden teruggebracht naar een veilig niveau. We schalen het Natuurnetwerk Nederland op naar de oorspronkelijke Ecologische Hoofdstructuur. Met een nationaal bomenplan gaan we voor elke Nederlander een boom planten. Deze bossen worden vervolgens ecologisch beheerd.
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): We beschermen natuur en biodiversiteit door de kwaliteit van water, bodem en lucht te verbeteren. We zetten ons in voor robuuste natuurgebieden en het in stand houden van bedreigde dieren en planten. Hierbij koesteren we ook landschapselementen zoals houtwallen, hagen en kwelders. We zetten ons in om de biodiversiteit in Nederland te behouden en te herstellen. Dit doen we zowel op land als op zee. Natuurversterkend bouwen wordt de nieuwe norm, zowel op bedrijventerreinen als bij nieuw te ontwikkelen woonwijken
  • PVV: Nee.
  • ChristenUnie: Een hoge biodiversiteit is van levensbelang voor de bestuiving van allerlei gewassen, voor een rijk bodemleven, goede bodemvruchtbaarheid en weerbaarheid tegen ziekten en plagen. Afwisseling van grasland, akkerbouwgewassen en landschapselementen is hierbij essentieel. Boeren krijgen een passende beloning als ze biodiversiteitsmaatregelen nemen. We geven hier uitvoering aan via het Deltaplan biodiversiteit, het Aanvalsplan landschapselementen, de regeling Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer en via uitbouw van prestatiebeloning in de eco-regeling.
  • BBB: BBB erkent het belang van het, daar waar mogelijk, versterken van biodiversiteit. Dit doen we niet door nieuwe natuurgebieden aan te leggen maar door flora en fauna te beheren in de juiste aantallen, wat ook soms betekent dat er geen plek is voor een soort. Er komen geen nieuwe ‘natuurgebieden’ meer bij in Nederland. Het vergroenen van het landelijk en stedelijk gebied, zorgt voor voldoende biodiversiteit zowel op het land als in de stad. Nederlandse jagers, landbouwers, vissers, ecologische organisaties en terreinbeheerders gaan samen een nieuwe ambitie voor Nederlandse biodiversiteit formuleren. Deze ambitie wordt leidend in de gesprekken met de Europese Unie en maatgevend voor nieuwe Nederlandse doelstellingen. Natuur past niet op een postzegel en BBB vindt dat er helaas te veel kleine gebieden als Natura 2000 gebied zijn aangewezen.
  • Volt: Samenleven met de natuur wordt de standaard, zodat we bij alles wat we doen iets teruggeven aan de aarde en de ecosystemen die ons gezond houden. We zorgen voor strengere eisen rondom bodemkwaliteit en mest en voldoen aan de Europese bodemmonitoringwet. We verbieden vervuilende en giftige PFAS in de EU. We willen dat er een wettelijke status en bescherming komt voor unieke en cruciale natuurgebieden, zoals de Waddenzee. We zetten in op een grensoverstijgende aanpak om onze rivieren te beschermen en schoner te maken. We stellen ecocide strafbaar (het op grote schaal vernietigen van de natuur) en geven een juridische status aan rivieren en de natuur, zoals 25 andere landen al vóór ons deden.
  • JA21: JA21 wil dat Nederland zich op Europees niveau gaat inzetten om de desastreuze effecten van de Natuurherstelwet te voorkomen.
  • Denk: Natuurkwaliteit moet realistisch gemeten worden, hierdoor is de kritische depositiewaarde als instrument minder geschikt. Er moet niet alleen gekeken worden naar stikstof, maar ook naar andere factoren om de natuur te herstellen.
  • Forum voor Democratie: Natuurbeleid op basis van de reële, empirisch waargenomen toestand van onze natuur; niet op basis van modelmatige kritische depositiewaarden voor stikstof. De bestaande natuur koesteren en beschermen, geen bomenkap en andere destructieve maatregelen voor ‘natuurherstel’ en biomassa, maar aanplant bomen stimuleren.

Wil je meer doen voor klimaat en biodiversiteit?

We geven je informatie en tips over hoe jij in actie kunt komen voor het klimaat!

MEER DOEN voor klimaat en biodiversiteit